ای واعظان، و ای عالمان، و ای شارلاتانان ! چرا بيچاره عوام را از نعمات پروردگار عالم محروم مي سازيد؟ چرا عيش او را تلخ مي کنيد؟ چرا از ترس جهنم او را نمي گذاريد که با ساير ملل، ملاقات کرده، علوم و صنايع ياد بگيرد؟ دنيا محل اقتباس است، شما به واسطه اين پُرپوچات نمي گذاريد که بيچاره عوام از نعمات الهي برخوردار شود: نغمه پردازي مکن، حرامست! به نغمات گوش مده، حرامست! نغمات ياد مگير، حرامست! تياتر يعني تماشا خانه مساز، حرامست! به تياتر مرو، حرامست! رقص مکن، مکروه ست!
به رقص تماشا مکن، مکروه است! ساز مزن، حرام است! به ساز سماع مکن، حرام است! شطرنج مباز، حرام است! نرد مباز، حرام است! (تصوير مکش، حرام است! تصوير مجسم در خانه نگاه مدار، حرام است!) اگر چه اين چيزها، در نظر ظاهراً عملِ سبک مي نمايد، اما خبر نداريد که اگر در حد اعتدال باشد، به ذهن جلا مي دهد و جوهر عقل را زياد مي کند، چون که طبيعت انسان مجبول [سرشته شده] است با حزن و فرح و هر جنبه را قوايي هست که اگر آن قواها کار نکنند، کُند مي شوند. چنانکه دست را اگر يک سال حرکت ندهي، خشک مي شود....
میرزا فتحعلی آخوند زاده - مکتوبات
